Những Chi Phí Ẩn Từ Ô Nhiễm Đối Với Vật Liệu Xây Dựng

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, nhu cầu xây dựng ngày càng tăng, chi phí vật liệu cũng leo thang. Nhưng có một loại chi phí âm thầm hơn, khó đo lường hơn, và thường bị bỏ qua trong các dự án – chi phí ẩn do ô nhiễm gây ra đối với vật liệu xây dựng. Đây không chỉ là câu chuyện về giá vật liệu tăng mà còn là tác động môi trường, tuổi thọ công trình, chất lượng không khí trong nhà và cả uy tín ESG của chủ đầu tư.

Ô nhiễm trong sản xuất vật liệu xây dựng: vấn đề lớn hơn tưởng tượng

Trong nhiều thập kỷ, ngành xây dựng vẫn vận hành trên tư duy truyền thống: chỉ cần vật liệu đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, có độ bền tốt và chi phí phù hợp là đủ. Tuy nhiên, khi thế giới bước vào thời kỳ khủng hoảng môi trường, ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu ngày một trầm trọng, người ta dần nhận ra rằng giá thành vật liệu xây dựng chưa phản ánh đúng “tổng chi phí thật” mà xã hội và doanh nghiệp phải gánh chịu. Đằng sau mỗi viên gạch, tấn thép hay bao xi măng là những chi phí ẩn – phần tổn thất môi trường, chi phí sức khỏe và phát thải carbon – vốn không được tính vào giá bán nhưng đang âm thầm ảnh hưởng đến toàn bộ vòng đời của công trình.

Một trong những nguồn phát thải lớn nhất đến từ vật liệu xây dựng phổ biến như xi măng và thép. Quá trình sản xuất xi măng chiếm khoảng 7–8% lượng CO₂ toàn cầu, chủ yếu từ quá trình nung clinker đòi hỏi nhiệt độ cực cao. Những chi phí như suy giảm chất lượng không khí, tác động đến sức khỏe cộng đồng hay ảnh hưởng hệ sinh thái hoàn toàn không được tính vào giá xi măng. Tương tự, ngành thép sử dụng than cốc, tạo ra bụi mịn PM2.5, SO₂, NOx và hàng loạt chất ô nhiễm khác. Các khu luyện thép thường ghi nhận tỷ lệ bệnh hô hấp cao hơn, năng suất lao động giảm và chi phí y tế tăng — tất cả đều là chi phí ẩn mà toàn xã hội phải chịu thay cho giá thép rẻ. Ngay cả các vật liệu truyền thống như gạch đất nung cũng gây tác động lớn thông qua khai thác đất sét làm mất diện tích nông nghiệp và lò nung thủ công thải ra lượng lớn khói bụi. Giá gạch vì vậy không phản ánh đúng giá trị thật khi tính thêm tổn thất đất đai, ô nhiễm không khí và suy thoái tài nguyên.

Chi phí ẩn tác động thế nào đến chủ đầu tư và thị trường bất động sản

Điều đáng nói là nhiều chủ đầu tư cho rằng chi phí ô nhiễm trong sản xuất vật liệu không liên quan trực tiếp đến họ. Nhưng thực tế, những chi phí này quay lại ảnh hưởng trực tiếp thông qua ba yếu tố: chi phí tuân thủ pháp luật, chi phí vận hành và rủi ro trên thị trường bất động sản. Khi Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu Net Zero 2050, hàng loạt quy định về kiểm kê phát thải, sử dụng năng lượng tiết kiệm và vật liệu xanh sẽ dần trở nên bắt buộc. Công trình sử dụng vật liệu phát thải cao không chỉ đối mặt nguy cơ bị phạt mà còn phải thay đổi vật liệu ở giai đoạn cuối, dẫn tới đội chi phí xây dựng và vận hành. Trong khi đó, vật liệu không bền vững làm tăng chi phí vận hành lâu dài vì gây thất thoát năng lượng, ánh nhiệt cao, tuổi thọ thấp và đòi hỏi bảo trì thường xuyên. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng vật liệu xanh như kính low-E, bê tông nhẹ, gạch không nung có thể giảm 10–30% chi phí vận hành, tạo ra chênh lệch lớn trong suốt vòng đời công trình.

Ở góc độ thị trường, xu hướng ESG đang định hình lại hành vi đầu tư. Nhà đầu tư quốc tế ưu tiên các dự án có chứng nhận xanh như LEED hoặc EDGE. Không ít nghiên cứu cho thấy công trình đạt chuẩn LEED/EDGE thường được định giá cao hơn từ 5–11%, có tỷ lệ lấp đầy tốt hơn và thu hút nhóm khách thuê chất lượng cao. Ngược lại, công trình không xanh dễ bị giảm sức cạnh tranh, khó thu hút vốn, đặc biệt trong phân khúc văn phòng, khách sạn và lưu trú chuyên gia.

Vòng đời công trình: nơi chi phí ẩn bộc lộ rõ nhất

Một yếu tố quan trọng khác là chi phí vòng đời công trình. Nhiều doanh nghiệp chỉ tập trung vào chi phí xây dựng ban đầu, chiếm khoảng 20–30% tổng chi phí, mà bỏ qua chi phí vận hành và bảo trì trong suốt 30–50 năm, vốn chiếm 70–80%. Khi sử dụng vật liệu có mức phát thải cao hoặc chất lượng thấp, công trình phải chi thêm rất nhiều cho điều hòa, thông gió, bảo dưỡng và thậm chí xử lý các vấn đề sức khỏe trong môi trường nội thất. Các vật liệu chứa VOC cao khiến chất lượng không khí trong nhà kém, gây đau đầu, dị ứng và giảm năng suất làm việc của người dùng. Trong khi đó, vật liệu cách nhiệt kém làm thất thoát năng lượng, đẩy chi phí điện tăng liên tục. Ở cuối vòng đời, vật liệu khó tái chế khiến chi phí phá dỡ và xử lý rác thải tăng gấp nhiều lần.

LEED và EDGE: giải pháp giảm thiểu chi phí ẩn từ vật liệu

Trong bối cảnh này, các chứng nhận công trình xanh như LEED và EDGE trở thành công cụ mạnh mẽ giúp chủ đầu tư giảm thiểu chi phí ẩn. LEED đánh giá toàn diện từ nguồn gốc vật liệu, vòng đời sản phẩm, khả năng tái chế đến hiệu quả sử dụng năng lượng và nước. Khi triển khai LEED, chuyên gia tư vấn sẽ giúp chủ đầu tư chọn vật liệu có carbon hàm chứa thấp, giảm phát thải carbon, tối ưu chiếu sáng và thông gió tự nhiên, từ đó giảm chi phí vận hành. EDGE — phù hợp với thị trường đang phát triển như Việt Nam — yêu cầu tối thiểu 20% tiết kiệm về năng lượng, nước và carbon hàm chứa trong vật liệu. Đây là tiêu chuẩn linh hoạt, chi phí triển khai thấp nhưng hiệu quả rõ rệt, giúp chủ đầu tư dễ dàng tối ưu chi phí vòng đời mà vẫn đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Tính kinh tế của công trình xanh không chỉ thể hiện ở việc tiết kiệm vận hành, mà còn ở giá trị tài sản tăng lên và rủi ro giảm xuống. Một công trình đạt LEED hoặc EDGE không chỉ mang lại hình ảnh tích cực mà còn là minh chứng cho chiến lược kinh doanh có tầm nhìn dài hạn. Giữa bối cảnh thế giới đang dần áp thuế carbon, yêu cầu báo cáo phát thải và khắt khe hơn về vật liệu, công trình không xanh chắc chắn sẽ trở nên lỗi thời, chi phí cao hơn và ít được thị trường ưa chuộng. Trong khi đó, công trình xanh trở thành tiêu chuẩn của tương lai — không chỉ về môi trường mà còn về hiệu quả kinh tế.

Xu hướng tất yếu: công trình xanh trở thành tiêu chuẩn mới

Nhìn rộng hơn, chi phí ẩn từ ô nhiễm trong vật liệu xây dựng đang chuyển dần thành chi phí thật. Những hệ lụy về sức khỏe, môi trường, năng lượng và pháp lý đang buộc ngành xây dựng phải tái cấu trúc. Lựa chọn giữa vật liệu truyền thống phát thải cao và vật liệu xanh không còn là câu chuyện của đạo đức môi trường, mà là quyết định kinh tế sáng suốt. Chủ đầu tư thông minh sẽ nhìn xa hơn chi phí ban đầu để tính đến tổng chi phí vòng đời, lựa chọn các phương án bền vững và tham vấn chuyên gia LEED/EDGE ngay từ giai đoạn tiền thiết kế. Xây dựng của tương lai không nằm ở việc xây nhanh hay xây rẻ, mà ở việc xây đúng — xây bền vững, tiết kiệm năng lượng và có trách nhiệm với môi trường sống của những thế hệ sau.

Kết luận: chi phí ẩn không còn “ẩn” – đã đến lúc hành động

Ngành xây dựng đang đứng trước bước ngoặt: hoặc tiếp tục dùng vật liệu gây ô nhiễm và chấp nhận chi phí vòng đời tăng theo cấp số nhân, hoặc chuyển sang vật liệu xanh, thiết kế bền vững và áp dụng các tiêu chuẩn LEED/EDGE để tối ưu chi phí dài hạn. Đầu tư vào xây dựng xanh không chỉ là lựa chọn đạo đức mà còn là chiến lược kinh tế thông minh, giúp giảm phát thải carbon, tiết kiệm năng lượng, tăng giá trị bất động sản và cải thiện sức khỏe người dùng. Những quyết định hôm nay sẽ định hình chất lượng môi trường sống của nhiều thế hệ sau, và xây dựng xanh chính là con đường duy nhất để cân bằng lợi ích môi trường, kinh tế và xã hội.

Tham khảo thêm về những dự án công trình xanh của ISD Engineering