Xây dựng bền vững là gì? Lợi ích và những cân nhắc

Xây dựng bền vững không chỉ là “trồng cây bên ngoài tòa nhà” hay dán nhãn xanh; đó là một phương pháp tiếp cận hệ thống nhằm giảm tác động môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người sử dụng và tối ưu hóa chi phí trong suốt vòng đời công trình. Bài viết này giải thích khái niệm, nêu lợi ích thực tế và phân tích các cân nhắc về vòng đời — đặc biệt nhấn mạnh vai trò của chứng nhận như LEED và EDGE trong việc chuyển ý tưởng thành hiện thực.

Xây dựng bền vững là gì?

Xây dựng bền vững (sustainable building/green building) là thiết kế, thi công và vận hành công trình theo nguyên tắc tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm nước, giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng vật liệu an toàn và thân thiện với môi trường, đồng thời bảo đảm sức khoẻ và tiện nghi cho người dùng. Nhưng cần bình tĩnh phản biện: nhiều “dự án xanh” chỉ tập trung vào tiết kiệm năng lượng vận hành mà bỏ qua khí thải (embodied carbon) từ vật liệu và xây dựng — điều này có thể làm “dịch chuyển” vấn đề thay vì giải quyết triệt để. Theo World Green Building Council, toàn ngành xây dựng chiếm một phần lớn trong phát thải liên quan đến năng lượng: cả phát thải vận hành lẫn vật liệu đều cần xem xét toàn diện.

Lợi ích cụ thể của xây dựng bền vững

Giảm tiêu thụ năng lượng và chi phí vận hành: công trình xanh thường có hệ thống kỹ thuật hiệu quả, vỏ bao nhiệt tốt, và sử dụng năng lượng tái tạo, dẫn đến chi phí vận hành thấp hơn theo thời gian.

Cải thiện sức khỏe, năng suất người sử dụng: không khí trong nhà tốt hơn, chiếu sáng và điều hòa phù hợp góp phần nâng cao hiệu suất lao động và giảm bệnh tật liên quan đến môi trường trong nhà. Nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa chất lượng không khí trong nhà và chức năng nhận thức.

Giảm rủi ro tài chính, tăng tính thanh khoản bất động sản: công trình chứng nhận xanh thường dễ thu hút khách thuê, đạt giá thuê tốt hơn và có khả năng tiếp cận nguồn vốn xanh hoặc ưu đãi thuế.

Thương hiệu và tuân thủ ESG: đối với chủ đầu tư/nhà phát triển, công trình xanh là minh chứng cho cam kết bền vững, hữu ích trong báo cáo ESG và quan hệ với nhà đầu tư.

Vòng đời công trình: những cân nhắc không thể bỏ qua

Để một tòa nhà thực sự “bền vững”, phải đánh giá toàn vòng đời (whole-life) — từ khai thác nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển, thi công, hoạt động, bảo trì đến tháo dỡ/ tái chế.

• Embodied carbon (khí thải từ vật liệu & xây dựng): chiếm phần đáng kể ngay ở giai đoạn trước khi tòa nhà vận hành. Nếu chỉ tối ưu hoá vận hành mà dùng vật liệu nhiều phát thải (bê tông, thép), tổng phát thải cả vòng đời vẫn cao. Vì vậy, giảm embodied carbon (chọn vật liệu tái chế, địa phương hóa cung ứng, thiết kế ít vật liệu) là cần thiết.
  
• Operational carbon (phát thải trong quá trình sử dụng): liên quan đến tiêu thụ năng lượng cho làm mát/sưởi ấm/chiếu sáng. Chiến lược: vỏ bao tốt, thiết kế chiếu sáng tự nhiên, HVAC hiệu quả, năng lượng tái tạo. Tuy nhiên cần nhìn vào tổng — đôi khi tối ưu vận hành đắt tiền hơn so với giảm embodied carbon, nên cần cân bằng.
  
• Life Cycle Assessment (LCA): công cụ định lượng các tác động môi trường qua toàn bộ vòng đời; nhiều hệ thống chứng nhận đã bắt đầu thưởng điểm cho LCA. Sử dụng LCA từ giai đoạn Thiết kế Sơ bộ giúp đưa ra quyết định vật liệu có cơ sở.
  
• Thích ứng & tái sử dụng (adaptive reuse): giữ lại kết cấu hiện hữu thay vì phá dỡ và xây mới thường là cách tiết giảm embodied carbon hiệu quả nhất, đồng thời có ý nghĩa văn hoá và kinh tế.

Chứng nhận LEED và EDGE — vai trò, khác biệt và tư vấn thực tế

• LEED: hệ thống điểm toàn diện, phổ biến toàn cầu, đánh giá nhiều khía cạnh: năng lượng, nước, vật liệu, chất lượng môi trường trong nhà, vị trí và giao thông. LEED phù hợp cho các dự án muốn xây dựng thương hiệu bền vững toàn diện và sẵn sàng đầu tư cho quy trình chứng nhận.
  
• EDGE: nhấn mạnh hiệu quả năng lượng, nước và vật liệu với mục tiêu đơn giản hoá chi phí và thời gian chứng nhận, phù hợp cho thị trường mới nổi và dự án cần tối ưu chi phí/ lợi tức nhanh. EDGE có công cụ tính toán đơn giản để xác định giải pháp tiết kiệm chi phí.

Tư vấn thực tế:

1. Bắt đầu sớm: chứng nhận hiệu quả nhất khi tích hợp bền vững từ giai đoạn tiền thiết kế (early design integration). LEED và EDGE đều khuyến khích mô phỏng năng lượng và LCA sớm.
   
2. Kết hợp chuyên gia: thuê tư vấn LEED/EDGE và chuyên gia LCA/commissioning để tránh lỗi tài liệu và tối ưu điểm số.
   
3. Ưu tiên giải pháp có trả lời đầu tư (payback): ví dụ hệ thống năng lượng mặt trời, LED, thiết bị tiết kiệm nước thường có thời gian hoàn vốn tốt, trong khi một số vật liệu “xanh” cao cấp có thể cần cân nhắc kỹ.
   
4. Không đánh đổi sức khỏe lấy điểm xanh: chọn tiêu chuẩn vật liệu an toàn, kiểm soát VOC và đảm bảo IAQ — đây là giá trị dài hạn cho người sử dụng.

Kết luận và khuyến nghị

Một tòa nhà “thực sự bền vững” là kết quả của tư duy vòng đời: giảm embodied carbon, tối ưu hóa operational carbon, bảo đảm sức khoẻ người dùng và có chiến lược thích ứng/tái sử dụng. Chứng nhận như LEED và EDGE là công cụ hữu ích—but không phải mục tiêu cuối cùng; điều cốt lõi là quyết định thiết kế và quản trị dựa trên số liệu (LCA, mô phỏng năng lượng, dữ liệu IAQ) ngay từ khởi đầu dự án. Đối với nhà phát triển: đầu tư vào tư vấn đúng lúc, ưu tiên các giải pháp có tác động vòng đời cao nhưng chi phí hợp lý, và lựa chọn chứng nhận phù hợp với chiến lược tài chính và thương hiệu sẽ mang lại lợi ích cả về môi trường, con người và kinh tế.

Tham khảo thêm về những dự án của ISD Engineering